Kanał Elbląski o długości 82 km ze względu na funkcjonujące na nim od 1860 roku urządzenia hydrotechniczne jest zaliczany do ewenementów w skali światowej.
Różnica poziomów kanału na długości 9,6 km zmienia się o ponad 100 m, które statek pokonuje po lądzie przy pomocy pięciu napędzanych wodą pochylni.
Rejon Kanału Elbląskiego - tereny bezpośrednio do niego przyległe i najbliższe jego okolice stanowią obszar chronionego krajobrazu.
Niepowtarzalne walory przyrodniczo-krajobrazowe poznaje i podziwia tu corocznie tysiące turystów - pasażerów żeglugi wycieczkowej i indywidualnych wodniaków. Mimo tak wielkiej rzeszy amatorów natury ingerencja człowieka w środowisko przyrodnicze nie zagraża koegzystencji setek gatunków flory i fauny dzięki istnieniu rezerwatów, parków krajobrazowych i wspomnianych obszarów chronionego krajobrazu. Poznawanie istniejącego tu bogactwa natury i doznawanie wrażeń estetycznych jest możliwe szczególnie podczas spokojnych rejsów kanałem, pieszych spacerów i przejażdżek rowerowych do których zachęcają coraz liczniejsze w tych okolicach szlaki wędrowne, m.in.: w gminie Elbląg, Rychliki, Pasłęk, Miłomłyn, czy Ostróda.
Kanał Elbląski z niepowtarzalnym na skalę światową systemem pochylni znalazł się na liście Siedmiu Cudów Polski tuż obok Kopalni Soli w Wieliczce, Zamku w Malborku i Katedry na Wawelu w plebiscycie internetowym zorganizowanym Dziennik Rzeczypospolita w sierpniu 2007r..
Rys historyczny
Kanał Elbląski jest unikalnym systemem wodnym łączącym kilka zachodniomazurskich jezior z Zalewem Wiślanym. Oryginalność polega na pokonywaniu 100-metrowej, prawie naturalnej występującej w tym regionie, różnicy poziomów wody przy pomocy systemu śluz i pochylni. Te ostatnie są szynowymi urządzeniami wyciągowymi napędzanymi mechanicznie siłą przepływu wody.
Ten światowej klasy zabytek sztuki hydrotechnicznej, zaprojektowany przez holenderskiego inżyniera Jakoba Georga Steenke na pocz. XIX w. na dworze Fryderyka I i II w celu gospodarczego połączenia wodnego Prus Wschodnich (niem. "Oberland") z Bałtykiem - prawie 20 lat czekał na rozpoczęcie budowy, (1825-1844).
Znacznie krócej trwała sama budowa, bo tylko 8 lat. Od 1852r, między Iławą a Elblągiem zaczął kursować parowiec iławskiego armatora "Reederei Kardinal", a później również firmy "Reederei Matzmor"; (parowce śrubowe "Martha" i "Ernst"). Przewoźnik z Zalewa nazwiskiem Munter dysponował statkiem "Ursula".
Odcinek Miłomłyn - Ostróda otwarto oficjalnie dopiero w 1860 r., mimo, iż pierwszy statek z Elbląga przypłynął kanałem do Ostródy już w 1856 r. Ostatni odcinek systemu kanałów z Ostródy do Starych Jabłonek przez Jez. Pauzeńskie oddano dopiero w 1873 r.
Niemal równoległe uruchomienie w 1872 r. konkurencyjnej linii kolejowej osłabiło gospodarcze znaczenie kanału, jednak do 1912 r. służył on wyłącznie transportowi płodów rolnych, drewna i artykułów przemysłowych.
Poza spławem drewna do transportu służyły barki produkcji elbląskiej stoczni "Schichau-Werft" oraz statki ostródzkiego Urzędu Budownictwa Wodnego (niem. ,Waserbauamt"): parowce "Steenke", "Róthloff" oraz holownik motorowy "Osterode". Na statkach tych pływał późniejszy armator (ur, w 1888 r. w Siemianach) Adolf Tetzlaff. Jego przedsiębiorstwo żeglugowe "Schiffs - Reederei Adolf Tetzlaff" obok transportu gospodarczego zainicjowało przewozy turystyczne łodzią motorową "Róża Jezior" (niem. "Seerose"). Do 1927 r. flota turystyczna Tetzlaffa wzbogaciła się o: statek "Herta"(1914) i jednostkę wycieczkową "Heini" (1925). Po 1927 r. statek "Konrad" zbudowany w stoczni elbląskiej rozpoczął regularne rejsy turystyczne Ostróda-Elbląg.
Organizacją rejsów zajęło się w latach trzydziestych Biuro Obsługi Turystycznej (niem. "Verkehrsburo") w Ostródzie. W Elblągu żeglugę turystyczną oferowały dwa biura prowadzone przez Wenzela i Harwardta oraz stowarzyszenie z Królewca pn. "Landesverkehrverband Ost-u. Westpreussen e. V". Przedsiębiorstwo A. Tetzlaffa funkcjonowało do końca 1944 r Działania wojenne 1945 r. spowodowały poważne uszkodzenia techniczne urządzeń kanału.
Z inicjatywy Zygmunta Mianowicza i przy pomocy A. Tetzlaffa w 1948 r. ponownie udrożniono kanał, na którym Żegluga Gdańska wznowiła regularne rejsy turystyczne.
W połowie lat siedemdziesiątych tabor pływający przejęła Żegluga Mazurska, a od 1992 r. armatorem jest samorządowy Zakład Komunikacji Miejskiej w Ostródzie "Żegluga Ostródzko-Elbląska".
W latach 2013-2014 Kanał łącznie z pochylniami i śluzami przeszedł gruntowny remont - m. in. odmulono koryto, umocniono brzegi, odtworzono zabytkowe elementy techniczne.
